Sosial Tabular necə yaranır?
Gəlin bu fəlsəfi suala, sadə bir eksperimentlə cavab verək.
Təcrübə 1. Beş meymun olan bir qəfəsin tavanına banan asılır, tavana dırmaşmaq üçün bir pilləkən qoyulur. Tezliklə bir meymun banana qalxmaq üçün pilləkənə yaxınlaşır. O qalxmaq istəyincə, gözlənilmədən bütün meymunların üzərinə buzlu su tökülür. Meymunlar sakitləşəndə, digər biri banan almaq üçün yenidən çalışır, yenə də bütün meymunların üzərinə buzlu sü tökülür. Bir neçə təkrarlamadan sonra, şərti bir refleks formalaşır və meymunlar tavandakı bananlarla maraqlanmır.
Təcrübə 2. Bir neçə gün keçdikdən sonra, qəfəsdə bir meymun yeni bir meymun ilə əvəz edilir. Yeni meymun banan görür və təbii olaraq onu almaq istəyir. Ancaq bu cəhd qəfəsin köhnə komandası tərəfindən ciddi şəkildə bastırılır. Yaxşı döyülən newcomer tavanda olan banana toxunmağa icazə olmadığını anlayır, və yenidən cəhd etsə, ciddi cəzalandırılacağını bilir. Bu mərhələdə sudan istifadə edilmədiyini nəzərə alaq!
Təcrübə 3. Bütün beş meymun yenisi ilə əvəz olunana qədər Təcrübə 2 təkrar edilir (su tökmədən). Ancaq yeni gələnlərə artıq bir səbəbə görə bir banan toxunulmayacağına öyrədilmişdir. Və sudan xəbərsiz meymunlar əlavə yeni, altıncı, təsiri gözlənilən idi: newcomer dərhal bir banan üçün pilləkənləri fəthi zamanı, o, yaxınları tərəfindən döyülür. Çünki bananlara toxuna bilməzsiniz. Bütün orijinal meymunları əvəz etdikdən sonra qalan meymunların heç biri soyuq suya səpilməmişdir. Buna baxmayaraq, onların heç biri banan almaq üçün pilləkənə qalxmadılar. Hər dəfə yeni bir meymun nərdivana yaxınlaşmağa çalışdıqda, dayandırıldı. Onu məğlub edən bir çox meymun isə niyə bu nərdivana dırmaşmağa icazə verilmədiyini və niyə yeni bir meymunu döydüyünü bilmirdi. Onu yalnız döyürdülər, çünki icazə yox idi, olmazdı. Səbəb? Olmaz!
Mənim fikrimcə, bu təcrübə cəmiyyətimizə xas olan bir çox təbiətin gözəl göstəricisidir! Əgər düşünsəniz, cəmiyyətimizin normalarından bir çoxu köhnəlmiş görünür. Xüsusilə fərqli bir mədəniyyətə sahib bir ölkəyə gəldiyində gözünüzü tutur və həyat tərzinə “təzə bir görünüş” ilə baxırsınız. İnsanların uşaqlıqdan şuuraltına yeridilən tabuları ilə bağlı mübahisə etmək mümkün deyil. Bu təcrübənin ikinci maraqlı nəticəsi – tabu yalnız insanlara deyil, heyvanlara da (ən azı, meymunlara) xasdır. Təcrübələrin şərtlərini diqqətlə araşdırdıqdan sonra, təsadüfən baş verə biləcək bir şey olmadığını görürük. Və bu təcrübəni ilk dəfə oxuduqdan sonra, zoologlardan bənzər xəbərləri izləyirəm. Əlbəttə bu təcrübəni mütəfəkkirlərin sosioloqların bir çox suallarına cavab verən mükəmməl bir numunə hesab edirəm.
Mənbə: http://ruskolan.com/liter/kritika/taboo.htm
Hazırladı: Leyla İsgəndərova
