Əgər psixoloq öz biliyini, təcrübəsini öz həyatında bir-bir, obyektiv olaraq həyata keçirə bilsəydi, özü üçün ən uyğun həyat yoldaşını, dostu seçən, ətrafdakılarla ən yaxşı davranan, dünyanın ən sevilən və ən rahat insanları olardılar.
Qısacası, psixoloq, heç boşanmayacaq, dostlarıyla heç mübahisə etməyəcək, problemsiz uşaq yetişdirəcək mükəmməl obrazları özündə birləşdirə bilərdi. Ən azından dostu, ailəsi və onların ata-anası, öz uşaqları və hər yeni tanışının ritminə uyğun davranan “cana yaxın” insanlar olmazdılarmı?
İnsanların özəlliklərini və zəif cəhətlərini öncədən kəşf edərək hiyləgərcəsinə o insanlardan istədikləri kimi istifadə edə bilərdilər. Dolayisıyla, bilikli və təcrübəli hər psixoloq öz həyatında sevilən və istədiyi sahədə bacarıqlı bir insan ola bilərdi.
Halbuki, insanları anlaya bilmək, özəlliklərini kəşf etmək, münasibətləri bir tərəfdən rahatlaşdırdığı kimi, bir tərəfdən də çox çətinləşdirə bilir.
Birinə yaxınlaşmanız və ona güvəniniz, bütün gücünüzə baxmayaraq, uyuşa bilməyəcəyinizi anlamanızla birlikdə zəifləyə bilir, və ya yox olur. Sizdən qurmanız gözlənilən münasibətlər tək tərəfli gerçəkləşdirilə bilmir. Vəzifədən kənar və profesionallıqla əlaqəsi olmayan bir sahədə məsləyinizi bilərək və ya qəsdən işlədə, istifadə edə bilmirsiniz. Mən şəxsi olaraq, nə öz evimdə, ailəm içində, nə də kənar ətrafda yola gətirən, dəstəkləyən və tam anlamında psixoloq kimi davrana bildim.
Gözləntilərini kəşf etdiyim insanların istəklərini gerçəkləşdirməkdə illuzionist olmadım. Baxmayaraq ki, günümüzdə eqo şişirtmənin yollarını bilib, istifadə edənlərin psixoloji biliyə ehtiyacları heç olmadığı, sadəcə, çııxarları üçün çalışdıqlarI bəllidir. Amma günümüzün bu dəbdə olan bacarığını sadəcə mənmi qazana bilmədim?
Tanıdığım hər on psixoloqdan, yaxud psixiatrdan beşi boşanmışdı. Özü mövzusunda uzman olanların ətrafında hər kəsdən daha rahat və münasibətlərdə hər kəsdən daha xoşbəxt olduğuna dair isbat olunmuş bir dəyərləndirmə aparmayacağam. Halbuki, onlar peşəsində bilikli, uğurlu, ən azından insanı qavramaqda başqalarından fərqli və potensiallı idilər.
Qarşısındakını dəyişdirmək və ya özünü başqasına görə dəyişmək, böyük istək və mübarizədən başqa, həm də məcburiyyət tələb edir. Bu boşuna mübarizəyə girmədən insanları qəbullanaraq münasibətləri davam etdirə bilmə, ya da bitirmə arasındakı qərarı daha tez verə bilirdilər, sanıram.
Sözləri, davranışları, taktikalarıyla qarşısındakılara tələ qurub, onları tələyə salan insanları nə zaman kəşf etməyə başladığımı tam olaraq xatırlamıram. Bu üsulu şüurlu, ya şüursuz, bəzən bacarıqla, bəzən bacarıqsızca həyata keçirənləri görə bilirdim. Özümü onlardan tam olaraq qoruya bildimmi? Bilmirəm…
Bəlkə də narahat olduğumun fərqində oldum və uzaq durmağa çalışdım. Psixoloji biliklə bu insanların yalanını ortaya çıxarıb göstərməkdən hər zaman qaçdım. Ailə üzvlərimin, yaxın dostlarımın bu tələlərə düşməsinə əngəl olmanın gətirdiyi zərərlər, dolayı yolla mənə də təsir etdi. Yaxın insanların bir-biri üçün duyduğu əndişənin təməlində kənardan gələcək gizli zərərlərə qarşı onları qoruya bilməmə qorxusu yatır.
Bir psixoloq istəyərəkmi depressiyaya girər? Öz həyatına bilə-bilə çətinliklər daşıyan və ya özünü durduğu yerdə depressiyaya salan bir psixoloq ola bilərmi? Keçmişin izlərini bütünlüklə silmək, yox etmək heç kimsənin əlində deyilL. Xromosom quruluşunu, genetik kodları dəyişdirə bilmək mümkünmü? Xasiyyət, hal dediyimiz şəxsiyyətin quruluşunu təşkil edən özəlliklərin təməl daşındakı qranitləri yumşaltmaq asanmı? Bəzən çətin yox, mümkünsüzdür. Üstəlik insanlar nəsildən ötürülən bəzi özəlliklərlə bağlı problem yaşayarkən o genləri ona verən ailəsini bəlkə yanında tapmayacaq, yardımını ala bilməyəcək.
Yaşadığınız ortamda əgər psixoloq olduğunuz bilinirsə gözlənilməz hadisə qarşısında adi və kontrolsuz reaksiya verməniz qəbul edilmir. Yaxınlarınıza üzüntü və ya əsəbiliyinizi bəlli etsəniz “Necə psixoloqsan?” deyəcəklər. Davranışınıza görə danlana bilərsiniz. “Sən bunun öhdəsindən gəlməliydin. Sən idarə etməliydin”. deyilir.
Psixoloq da ağlaya bilər, haqsızlığa uğradığında üsyan edə, qışqırıb-bağıra bilər. Öz insani zəifliklərinə məğlub ola bilər. Üzülə biləcəyini bildiyi halda özünü risqə ata bilər. Həmişə ağıl və məntiqlə deyil, bəzən duyğularıyla da hərəkət edə bilər.
Ümumiyyətlə, müxtəlif peşə insanları da öz peşələriylə şəxsi həyatları arasında uyğunsuzluq yaşaya bilərlər.
Göz həkiminin gözü zəifləyə bilər və eynək taxmağa məcbur olar.
Uğurlu bir cərrahın da əməliyyata ehtiyacı ola bilər və əməliyyatını özü edə bilməz.
Bir vəkilin heç şəxsi hüquqi problemi olmazmı?
Uşaq həkiminin uşağı xəstələnməzmi?
Dermotoloq öz saç tökülməsinin qarşısını almaya bilər.
İnfarkt keçirən ürək həkimləri var.
Hər kəsin necə geyinməsinə qərar verən modelyerlər özləri əcayib geyimlərdə dolaşırlar.
Bu misalları çoxaltmaq, insan şəxsiyyətinin müxtəlifliyi qədər sonsuzdur.
Hər kəs bilir ki, dünyanın bütün insanları iltifatdan xoşlanır və özünə edilən təriflərə inanır.
“Bu işi ancaq sən bacarardın, ağıllı adamsan, mənim heç ağlıma gəlməmişdi”.
“Aaa o sənin yaşıdınmı? İnana bilmirəm, sən ondan 10 yaş cavan görünürsən”.
Zəif tərəflərinə məğlub olan, gözəl, ağıllı, olduğundan daha gənc göründüyü yalanını qəbul edən, tez -tələsik qarşı tərəfə məğlub olan insanlar. Eyni zamanda bu insanlardan istifadə etdiyini sanan istifadəçilər, bəzən özünün istifadə olunduğundan xəbərsizcə ətrafını idarə edənlər. Beləcə, bunlar olduqca münasibətlərin qarmaqarışıqlığı davam edəcək.
Gündəlik həyatda duyğulu münasibətlərdən tutmuş, siyasət, ticarət sahəsinə qədər aldatmalar, aldanmalar, güclünün gücsüzü əzməsinə qədər psixoloqun hər fürsətdə görərək yaşaması çox üzücü. Psixoloq öz öngörməsiylə müxtəlif sahələrdəki problemləri görür və bu sahə insanlarının bu öngörmədən məhrum olmasını duyur və əzab çəkir.
Nur Yaycıoğlu “Bir psixoloqun etirafları” kitabından
Tərcümə etdi və hazırladı: Psixoloq Rübabə
