LƏYAQƏT (ƏRDƏM) NƏDİR?

Ləyaqət / Ərdəm (İngiliscə-virtue)

1. Əxlaq görə: Yaxşı olma, təvazökarlıq, igidlik, düzgünlük kimi xüsusiyyətlərin ümumi adı, fəzilət
2. Fəlsəfəyə görə: İnsanın ruhi kamilliyi.
Fəlsəfə tarixi boyunca ləyaqət anlayışına dəyişik mənalar verilmişdir. Müdriklik, igidlik, düzgünlük, ölçülülük təməl ləyaqətlərə nümunədir.
Qısaca: əxlaqi baxımdan hər zaman və davamlı olaraq yaxşı olma meyli, yaxşı və doğru hərəkətlərə uyğun olma vəziyyətidir. Böyük maneələri aşmaq bahasına, əxlaqi yaxşılığın təmin edilməsi, yaxşılıq uğrunda hərəkət etmə gücüdür. Ümumiyyətlə əxlaq, hikmət, fəzilət sözləriylə birlikdə, ya da bunların yerinə istifadə edilməkdədir. Antik Yunan fəlsəfəsində çox müzakirə olunub. Fəlsəfə tarixinin digər qisimlərində sözün digər ifadələri də istifadə edilmişdir.

Sofistlərə görə:
Sofistlər, ləyaqətin öyrədilə biləcəyini müdafiə edir və öyrədirdilər. Ləyaqətin insanlarda hazır olaraq olmadığını, müəyyən bir müddətcə əldə ediləcəyini bildirirdilər. Müəyyən bir səy nəticəsində əldə edilə bilən ləyaqət, Pifaqora görə, Sokratın nəzərdə tutduğu mənada, yəni hər kəsə istənildiyi səviyyədə tam olaraq öyrədilə bilməz . İstəyən hər kəsə hər mövzuda eyni ölçüdə təhsil verilməsə də, az ya da çox, müəyyən ölçüdə tərbiyə verilmişlər, özlərinə heç tərbiyə verilməmiş olanlara nisbətən hər mövzuda daha yaxşı hala gəlmişlər. Demək ki, hər kəs müəyyən ölçülərdə tərbiyə edilə bilər, yəni ləyaqət sahibi ola bilər.

Sokrata görə:
Bütün insanlar yaxşını istəyərlər və ləyaqət bir bilgidir. Xoşbəxtlik, bilgi ilə əldə edilən ərdəmlərlə yaşanan bir əxlaqi həyatla mümkün ola bilər. Hər kəs, əxlaqi baxımdan yaxşı olanı  istəməkdədir. Lakin əsas problem, insanların yaxşı ad altında hər istədiyinin həqiqətən yaxşı olub-olmadığıdır. İnsanın xoşbəxt olmaq üçün necə bir həyat sürməsi lazım olduğunu, yəni layiqli bir həyatın necə olmasını bilmək lazımdır. Bu bilgi, bir tərəfdən bütünə bağlı bir bilgi ikən, bir yandan da tək-tək vəziyyətlərə bağlı etibarlı olamalıdır. Layiqli bir həyat sürmənin tək yolu bu mövzularda bilgi sahibi olmaqdır.

Platona görə:
Platon, “Ləyaqət nədir?” Sualına ilk dəfə “Gorgias” dialoqunda  cavab verməyə cəhd etmişdir. Bu dialoqda Platon, ləyaqəti ilk dəfə  “ruhun nizamı” olaraq tərif edir. Yalnız ruhun deyil, özündə bir ərdəm olduğundan söz edilə biləcək hər şeyin ərdəmi nizamından gəlir. Ləyaqət, insanların məqsədinə uyğun olaraq təyin olunmuşdur. Məsələn, insana xas fəziləti təsvir etmək istəyən adam, insanın yaranma məqsədini, insan üçün yaxşı olanın nə olduğunu axtarmalıdır. Ləyaqət yaxşılığın, yaxşılıq isə insanın və cəmiyyətin ən yüksək məqsədi olan xoşbəxtliyin reallaşmasını təmin edəcək. Platona görə  ləyaqətli olmaq üçün yalnız ruhun təşkil edilmiş olması deyil, insanın dövlət içində doğru işlə məşğul olması da lazımdır.

Aristotelə görə:
Aristotel “Nikhomakos’a Etik” adlı əsərində ləyaqət nədir, ədalət nədir suallarını soruşar. Aristotelin görə yaxşı olma ya da xoşbəxtlik, ərdəmə uyğun fəaliyyətlərlə əldə edilə biləcək bir amacdır . Ləyaqət, ən ümumi mənasıyla ələ alındığında insanın öz məqsədinə uyğun bir vəziyyətdə olmasıdır. Yəni insan, daim təbiətinə uyğun şəkildə fəaliyyətdə olmalıdır . Platonun əxlaq anlayışı kimi Aristotel əxlaqı da bir xoşbəxtlik əxlaqıdır. Çünki insan fərdlərinin və bir bütün olaraq cəmiyyətin yaxşılığını, xoşbəxtliyini məqsəd edər. İnsanın bütün hərəkətləri bu ən yüksək hədəfin əldə edilməsi məqsədinə yönəlmişdir . Ləyaqəti ikiyə ayırar. Etik ləyaqət insanın gündəlik həyatındakı hərəkətləriylə, dianoetik ləyaqət elm, sənət, praktik və nəzəri kimi hərəkətlərlə əlaqədardırlar. Ləyaqət, layiqli davranışı vərdiş edənlər üçün çıxılacaq bir məqsəddir. Ləyaqət , seçimlərə bağlı bir xasiyyətdir.

Sitatlar:

“Xoşbəxtlik sadəcə əxlaqın nəticələrindən biridir. Ləyaqəti bəyənməyən yoxdur, amma tək başına ləyaqət kimsəyə zövq verməz, əks təqdirdə hər kəs ləyaqətli olardı.”  Zenon

“İnsanın özünü islah etməsi ləyaqətlə, başqalarını islah etməsi isə bilgi  ilə olar.”  Konfuçsi

“Yalnız ləyaqətli kimsə azaddır, çünki yalnız o öz istəyinə uyar, çünki onun ruhunda suveren olan ağıldır; ancaq ləyaqətli kimsə öz içində zəngindir, xoşbəxtdir və dincdir.”  Bedia Akarsu

“Ləyaqət, yaxşı insanın bacarığıdır.”  Alister Makintayr

“Ölçülü olmaq ən böyük ləyaqətdir. Müdriklik təbiətə qulaq verərək həqiqəti söyləmək və doğru olanı etməkdir.”  Heraklit

“Bütün ləyaqətlərin təməl xüsusiyyəti, yüksəlmə yolunda davamlı bir səy, daha böyük və dərin bir safa, müdrikliyə, yaxşılıq və sevgiyə istiqamətli doymaq bilməyən bir istəkdir.”  Göte

Mənbə: www.dmy.info
Hazırladı: Vüsaləddin Rüstəmov

Vüsaləddin Rüstəmov

Fitret.az idarəçisi. Mühəndis. Fikir və düşüncə yazıçısı.

- Sayt ünvanı