İnsanı həddən artıq qorxudan, dəhşət içində saxlayan, çarəsiz vəziyyətə salan, çox zaman gözlənilmədən baş verən, qeyri-adi hadisələrin təsirinə psixoloji travma deyirik.
Həyatımızda istəmədiyimiz çox hadisələr baş verir, amma hamısı psixoloji travma yaratmır. Psixoloji travma yaradan hadisələr aşağıdakılardır:
Müharibə, partlayışlar;
Fəlakətlər (zəlzələ, sel, ildırım, yanğın);
Məişət zorakılığı (ailədaxili şiddət);
Uşaq zorakılığı;
Qəza;
Araşdırmalara görə, hər iki insandan biri həyatında bir dəfə də olsa, bu cür hadisələrlə qarşılaşır. Psixoloji travmadan sonra ən çox yaranan xəstəlik depressiya və posttravmatik stress pozuntusudur.
Psixoloji travma fiziki və psixoloji bütövlüyümüzə zərbə vuran hadisədir.
Travma yaradacaq hadısə baş verəndən qısa müddət sonra müxtəlif fiziki simptomlar özünü göstərir və bu dövr 2-3gün davam edir.
Kəskin stress reaksiyası hadisəyə verilən normal reaksiyadır, hadisə baş verdikdən sonra əlamətlər 2-3 gün ərzində yox olub gedir, əsasən tibbi müdaxilə tələb etmir.
Fiziki simptomlar ürək sıxılması, ürəkbulanma, baş ağrısı, sinə ağrısı, iştahın artması, ya da azalması, həssaslıq, yorğunluq, nəfəs darlığı və s. ola bilir.
Emosional reaksiyalar öncə şok yaşamaqla özünü göstərir. Daha sonra kədər, təşviş, narahatlıq, ümidsizlik, aqressivlik, çarəsizlik büruzə verir.
Yuxu və qida pozuntusu, özünə qapanma, asosiallıq, alkoqola meyl və s. davranışlar travmaya verilən reaksiyalardır.
Travma qarşısında hər bir fərd eyni reaksiya vermir. İnsanın keçmiş təcrübələri, stressə qarşı dözümlülüyü, travmatik hadisəyə verdiyi məna, genetik quruluşu, mübarizə qabiliyyəti travmaya təsir edən amillərdir. Həmçinin hadisənin şiddətindən asılı olaraq travmanın şiddətinin müəyyən etmək olar. Zəlzələdə dağıntılar altında qalan, yaxınını itirən insanın aldığı travma, hadisəni kənardan izləyənə nisbətən daha güclü olur. Müharibə bölgəsində, hər gün atışmanın şahidi olan, gözləriylə yaralanan, ölən insanları görən biri, müharibəni mətbuatdan izləyən birindən daha çox stress geçirir və travmaya məruz qalır.
Travma müxtəlif psixiatrik xəstəliklərin yaranmasına səbəb ola bilər. Əgər əlamətlər 2-3 həftə ərzində tədricən azalıb keçmirsə, mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır.
Müəllif: R_M
