Savaş kəliməsi qarşıdurma və mübarizə mənalarına gəlir. Hərbi termin olaraq: təşkilati güclər arasındakı qarşıdurmadır. Təşkilati güc: bir dövlət, yaxud insanlar üzərindən idarə edilən bir qurum ola bilər. Önəmli olan fərdləri aşan bir quruluş tərəfindən nəzarət edilməsi və təşkilati şəkildə inkişaf etməsidir. Kütlələri sövq edən bir hadisə olduğu üçün “siyasi şiddət” olaraq da təyin olunmuşdur. Müasir zamanlarda siyasi birliklərin silahlı toqquşması mənasını verir. Kəlimə olaraq mənası çoxdur və müxtəlifdir. Hərbi termin olaraq öz içində bir çox anlama malikdir. Nümunə üçün bir neçəsini açıqlayaq:
Ənənəvi savaş: Açıq döyüş yolu ilə düşmən tərəfin zərərsizləşdirilməsi cəhdidir. Dövlətlər arasında elan edilir. Nüvə, kimyəvi, bioloji silahlar istifadə edilməz. Cəbhə döyüşü olaraq da bilinir. Cəbhələrdə, odlu silahların istifadəsi ilə formalaşan döyüş növüdür. Qarabaş Savaşı buna misaldır.
Qeyri-ənənəvi savaş: Qələbənin silahsız yöntəmlə təmin edilməsidir. Beyət, təslimiyyət, gizli dəstək və kapitulyasiyalar yolu ilə mübarizə aparmaqdır. Soyuq Savaş və Amerikan-Sovet çəkişməsi buna nümunədir.
Nüvə savaşı: Nüvə silahları ilə edilən müharibə. Döyüşün taleyini nüvə gücü təyin edir. Tarixdə nüvə savaşı yaşanmayıb, ancaq Xerosima və Naqasakinin bombalanması nümunə ola bilər.
Daxili savaş – Vətəndaş müharibəsi: Savaşan güclərin eyni ölkə, ya da eyni siyasi mühitə mənsub olduğu qarşıdrumadır. Ümumiyyətlə inqilab deyilə biləcək yenilənmə hərəkatlərında, ya da imperialist güclərin ölkə siyasətinə müdaxiləsi ilə ortaya çıxır. İspan Vətəndaş müharibəsi, Amerika Vətəndaş Müharibəsi buna nümunədir.
Asimmetrik savaş: Hərbi tutumu bir-birindən fərqli qruplar arasında olan müharibə. Asimmetrik döyüşlər ümumiyyətlə partizan savaşı ilə nəticələnir. Bu da, tutumu qeyri-kafi qrupun birbaşa vuruşmadan qaçaraq böyük qrupun boşluqlarını axtarışıdır. Beləliklə kiçik, amma təsirli olan belə döyüşlər çox uzun sürür. ABŞ-İraq müharibəsi buna nümunə verilə bilər.
LÜĞƏTDƏ SAVAŞ NƏDİR
1. Dövlətlərin diplomatik əlaqələrini kəsərək girişdikləri silahlı mübarizə
2. Uğraşma, döyüş, mübarizə.
3. Heyvanların bir-birləriylə etdiyi mübarizə
4. Bir şeyi aradan qaldırmaq, yox etmək məqsədiylə girişilən mübarizə
Tarix termini olaraq: Bir cəmiyyətin başqa bir cəmiyyətə, istəyini mənimsətmə məqsədiylə bütün imkanları və gücləriylə etdikləri nizamlı hücum.
Sosioloji termin olaraq: Başqa cəmiyyətləri, toplumları istismar etmək üçün, ya da onların istismarından azad olmaq üçün insan cəmiyyətlərinin, toplumların girişdikləri silahlı döyüş.
Mənşəcə: Sav (söz) kəliməsinə artırılan +Aş əlavəsi ilə törədiyi ehtimal olunur. Bu minvalla döyüş, mübarizə, münaqişə mənalarına qədər təkamül edir.
Qarşılığı: Hərb: <Ərəbcə <Aramicə χarbā qılınc və ya mizraq <İbranicə χəreb <Akaddca χarbu kəsici alət; Müharibə: Ərəb muHārabat- döyüşmə <Aramicə Haraba-döyüşdü; Cəng: Farsca Cang جنگ döyüş = Ave yang- böyük hadisə, hadisə, həngamə; Cidal: Ərəbcə qarşıdurma, mübarizə, müzakirə <Aramicə cadala جدل burdu, ip hördü, qüvvətlə gərdi kəlimələridir
Dövlət, insanlar üzərindəki təşkilati güc formasında ortaya çıxmışdır. Savaş, insanlığın təməlindəki bir impuls ola bilər. Təbii ki, savaşa hansı tərifi verməmiz çox əhəmiyyətlidir. Savaş bir mübarizə, bir fəaliyyətdirsə, o zaman bütün canlılarda mövcuddur. Savaş digərlərini öldürmək mənasını gəlirsə; bu insan istisna olmaqla, təbiətin heç bir tərəfində yoxdur.
Savaşı mübarizə mənasıyla ələ alsaq, bütün təbiət savaş halındadır. Atom altı parçacıqların mübarizələri, elementlərin fərqliliyi, fiziki reaksiyalar, hüceyrənin meydana gəlməsi, mutasiya, genetik fərqlər və s. bütün hadisələr əleyhdar hərəkətlərin qarşıdurmasına səhnə olur. Döyüşü digərlərini yox etmək olaraq ələ alsaq; bu təbiətin heç bir yerində yoxdur və yalnız insanın anlayışına məxsusdur. Təbiət bir şeyi yox edər görünsə də, bu, mübadilə və digərlərini yaşatmaq üçündür. Halbuki insan yox edəndə bu yalnız öldürmək məqsədini daşıyır. Hər insan da deyil, müasir insan bunu etməkdədir. Döyüşlər milyonlarca ildir davam edir, ancaq XX əsrdən etibarən heç əlaqəsi olmayan insanlar ölməkdədir. Savaşla əlaqəsi olmayan, hər hansı bir məsuliyyəti olmayan şəxslərin öldürülməsi müasir insanın savaş anlayışıdır.
MODERN İNSANLAR ÜÇÜN SAVAŞ NƏDİR?
İkinci Dünya müharibəsində təxminən 70 milyon insan ölmüşdür. Bunun 70% -i sivil (dinc əhali) ölümlərdir. Yəni hərbi təyyarələr evində oturan insanların üstünə bomba yağdırmışdır. 1980-ci illərdən sonra isə, döyüşlərdəki ölümlərin 90% -i sivildir. Get-gedə artan bir axmaqlıq görməkdəyik. Ən köhnə çağlarda yalnız döyüş meydanında, hətta bəzən ən yaxşı döyüşçülərin təmsilçiliyi ilə həll edilən qarşıdurmalar, zamanla günahsız insanlara yayılmışdır. Bu gün Fələstin və Pakistanda terrorla mübarizə adı ilə bombardumanlar edilir, pilotsuz təyyarələr və mərmilərlə çoxlu dinc sakinlər öldürülür. Və bunları dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələri edir.
Savaşlar qaynaqların idarəsi üçün başladı. İlk öncə qida, ya da su qaynağı, indi isə enerji qaynaqları. Bu minvalla gələcəkdə səbəb yenə qida qaynaqları olacaq. Müasir olmaqla öyünən, aydınlanmış insanlıq hələ də milyonlarla illik bir fəaliyyəti davam etdirməkdədir. Üstəlik gedərək daha əxlaqsız bir şəkildə. Əvvəllər rəqibini belə öldürməyən insanlar, indi əlaqəsi olmayan insanları öldürməkdən çəkinmir. İlk öncə həyati ehtiyaclar üçün savaşmışdıq. Daha sonra bunu daha da artırmaq üçün döyüşdük. İndi yalnız bir heçlik üçün əlaqəsiz insanları öldürürük. İlk əkinçilik dövlətlərində kafi məhsul toplaya bilməyən insanlar qarın doyurmaq üçün qonşu dövlətlərə hücum edirdilər. Daha sonra bir az daha irəli getdik və müqəddəslik, yaxud iqtidar adı altında daha çoxuna meyl etdik. Bu azmış kimi, sənaye ortaya çıxdı və problem yalnız istehlak oldu. İstehlak üçün heç bir məlumatı – əlaqəsi olmayan iki qitəni qətl edərək istismar etdik. İstismar az gəldi və köhnə qitədə da iki dünya müharibəsinə yol açdıq. İndi müasir insan ənənəvi savaşları buraxmış görünür. Nüvə bombası ilə dəqiqələr içində bütün insanlığı yox etmə təhlükəsi varkən, ənənəvi savaşın olmaması anlaşılandır. Ancaq heç bir şeydən xəbəri olmayan günahsızların öldürülməsi artaraq davam etməkdədir. Nə hikmətsə, bu, inkişaf ilə paraleldir.
TERROR adı verilən və çox nisbi olan bir fəaliyyəti ələ alaq. Terroru günahsız insanlara qəsd edən zərərli fəaliyyət olaraq görürük. Yəni bir məqsədi olan insanlar o məqsəd uğruna, o məqsədə aid olmayan insanları öldürməkdədir. Müasir döyüşlərdəki günahsız insanlara qəsd etmə tutumu burada da özünü göstərir. Ən inkişaf etmiş dövlətlər belə bunu edərkən, üç- beş vəhşinin də bunu etməsi gözlənilən bir şeydir. Nəticə olaraq siyasi liderlərin qəbahətini cəmiyyətə ödətdirən inkişaf etmiş dövlətləri və iddialarından xəbərsiz günahsız insanları öldürən terroristləri görməkdəyik.
Terrorist cahil olduğu üçün bunları edir. İdeologiyasına zidd insanları öldürmənin özünə zərər olduğunu bilmir. İnkişaf etmiş dövlətlər isə bu cahilliyi aydınlanma adı ila edir. Yüksək, müqəddəs hədəflər üçün; mədəniyyət adına insanları yox edir. Məsələn, ABŞ. İraq və Əfqanıstanda Azadlıq Əməliyyatında 1 milyon vətəndaşı öldürərək necə mədəniyyət aparmağı planlaşdırır? İnsan özünü belə düşünməməyə başlamışdır. Bunu həmişə xatırlamaq lazımdır: Hər hərəkətin bir qarşılığı vardır. Müasir insanın cinayətləri yanına qalmayacaq. Hər şeyin bir qarşılığı, bir hesabı yoxsa, niyə yaşayaq ki?
Mənbə: www.dmy.info
Hazırladı: Vüsaləddin Rüstəmov