Qovinda: Biz rahiblərə və başqa səyyahlara çox yaxşılıq eləmisən. Qayıqçı, məgər sən də həqiqət axtarışında deyilsənmi?
Siddhartha: Möhtərəm rahib, uzun ömür sürsən də, üzərində Buddanın ardıcıllarının geyimini daşısan da, hələ də axtarışdasan?
─ Düz buyurursan, artılq qocalmışam, amma axtarışlarım davam edir. Yəqin ki, onların sonu olmayacaq. Bu da mənim taleyimdir. Amma sənin də nə vaxtsa axtarışda olduğunu hiss edirəm. Bu haqda bir-iki kəlmə söyləyərsənmi?
─ Heç bilmirəm nə deyim. Bəlkə həddən artıq səy göstərdiyindən artıq nə axtardığını belə bilmirsən.
─ Bu necə ola bilər ki?
─ İnsan axtaran zaman elə ola bilər ki, məqsədinə ilişib qalsın və elə bu səbəbdən axtardığını tapmasın, burnunun ucunda olan həqiqəti belə ruhuna yaxın buraxmasın. Axtarmaq – məqsədi olmaq deməkdir. Tapmaqsa istənilən məqsəddən qurtuluşdur. Sən axtarışda olana oxşayırsan, çünki məqsədinə çatmaq uğrunda lap yaxınında olanı belə görmürsən.
─ Sənin hansısa nəzəriyyən varmı? Ya inandığın və əməl etdiyin hansısa həqiqətin?
─ Əzizim, yadındadırsa, hələ cavan yaşlarımda meşədə samanların arasında yaşayarkən müəllim və nəzəriyyələrə etibarımı itirdim. Bu fikrimdən dönməmişəm, amma həmin gündən bəri həyatımda çoxlu müəllimim olub. Gözəl kurtizan qadın da , varlı tacir də, qumar yoldaşlarım da mənə müəllimlik edib.
─ Sənin indiyəcən heç bir müəllimin ardınca getmədiyinə inanıram. Amma məgər özün yaşamına kömək edən, qanına işləyən nəzəriyyə olmasa da, hansısa bir həqiqət tapmamısanmı?
─ Düzdür, bəzi məqamlarda bu cür həqiqətlər tapırdım, amma onları sənə açıqlamaq olduqca çətindir. Müdrikliyin başqasına ötürülməsinin qeyri-mümkün olması gəldiyim nəticələrdən biridir. Müdrik adamın başqasına çatdırması məqsədilə söylədiyi ağıllı söz həmişə axmaq bir nəticəyə çevrilir.
─ Məni ələ salırsan?
─ Zərrə qədər də yox. Mən gəldiyim nəticələrdən danışıram. Biliyi ötürmək olar, müdrikliyisə heç vaxt. Onu tapmaq olar, onunla yaşamaq olar, onu öz yelkəninə çevirə bilərsən, onunla möcüzələr yaradarsan, amma onu sözə çevirmək, kiməsə öyrətmək qeyri-mümkündür. Bu hələ cavan yaşlarımda məni müəllimlərdən uzaq salan həqiqətdir. Qovinda, indi söyləyəcəyimi də yəqin zarafat kimi qəbul edəcəksən: istənilən həqiqətin tərsi də həqiqətdir! Belə ki, yalnız birtərəfli həqiqəti sözlə ifadə etmək mümkündür. Sözlə ifadə olunacaq hər bir fikirsə vəhdətdən, birlikdən məhrumdur. Budda nəzəriyyəsilə bölüşərkən, dünyadan danışarkən, onu iki yerə, sansara və nirvanaya, yanılma və həqiqətə, iztirab və azadolmaya bölmək məcburiyyətində qalmışdı. Başqalarını öyrətmənin digər yolu qeyri-mümkündür. Qovinda ətrafimizda olan hər şeyin iki üzü var. Heç vaxt insan və onun elədikləri yalnız sansara və nirvanaya məxsus olmur. Heç vaxt insan təkcə müqəddəs və ya günahkar olmur. Bu yalnız bizə elə gəlir, yanılaraq fikirləşirik ki, zaman gerçəklikdir. Bu belə deyil və mən dəfələrlə əmin olmuşam və əgər zaman gerçəklik deyilsə, faniliyi əbədilikdən, ağrını həzzdən, yaxşılığı pislikdən ayıran sərhəd də mövcud deyil, bu da yanlışdır.
─ Axı bu necə ola bilər?
─ Qovinda, diqqətlə qulaq as. Mən və ya sən, fərqi yoxdur, kimsə nə vaxtsa günahkar olduğu halda, bir dəfə özündə Brahmanı hiss edə, nirvanaya çatıb Buddaya çevrilə bilər. Qovinda, bax bu “ bir dəfə” yanlışdır, yalandır. Günahkar “mükəmməlliyə gedən”, “inkişafda olan” anlamını vermir, halbuki düşüncələrimiz onları başqa cür təsvir etməyə qadir deyil. Xeyr hər bir günahkarda artıq bu gün, indi, sabahkı Budda, gələcək həyatı mövcuddur, sən onda – məndə va ya elə özündə – mərhəm, inkişafda olan, gələcək Buddaya hörmət etməlisən. Qovinda, dünya mükəmməlliyə çatmaq üçün uzun yol gediləsi qeyri-mükəmməl bir şey deyil. Əksinə, o, əbədi mükəmməl olub, olacaq da. Hər bir günah özündə əfv, hər uşaq qoca, hər körpə ölüm, hər can verənsə əbədi həyat daşıyır. Heç kəs yoldaşının yolun hansı hissəsində olduğunu görə bilməz, istənilən qumarbazda, istənilən quldurda Budda, brahmandasa quldur yaşayır. Elə buna görə də hər şey mənə gözəl gəlir, ölümdə həyatı, günahda müqəddəsliyi, dəlilikdə ağlı görə bilirəm, bu elə belə də olmalıdır, hər şeyin yalnız mənim xeyir-duama, hazırlığıma, sevgi dolu razılığıma ehtiyacı var və bu zaman o, mənə ziyan verə bilməz, əksinə, faydası olar. Bütün həyatımla, vücudumla, ruhumla günahın zəruri olduğuna əminəm. Nəhayət, içimdəki qarşıdurmanı sındırmaq, dünyanı sevə bilmək, onu xəyallarımda canlandırdığım aləmlə, mükəmmlliklə müqayisə etməmək, əvəzində onu oluduğu kimi sevmək, ona mövcudluğuma görə sevinmək üçün günaha batmaq, var-dövlət toplamalı, tamahkara çevrilməli və sonsuz ümidsizliyə qapılmalıydım. Qovinda, tapdığım həqiqətlər bunlardır.
Siddhartha əyilib yerdən daş götürdü.
─ Bü daşı görürsən? – o, daşı ovcunun içində fırladaraq dedi. Nə vaxtsa o, torpağa çevriləcək, sonra bitkiyə, ya da hansısa heyvana, olabilsin, insana. Əvvəllər deyərdim: “Bu, olsa-olsa daşdır və heç bir qiyməti yoxdur, Mayya dünyasına aiddir, yalnız çevrilmələrindən birində dönüb insan olanda ona hörmət edəcəm”. Əvvəllər belə fikirləşərdim. Amma bu gün tam əksini düşünürəm: bu, həm daş, həm heyvan, həm Allah, həm də Buddadır və onu nə vaxtsa hansısa birinə çevriləcəyinə görə sevmirəm, o, artıq var və əbədidir. Bəli, o daşdır və mən onu daş olduğunagörə sevirəm, onun hər bir çatına, rəng çalarına, bərkliyinə, əl vurarkən çıxan səsinə hörmət edirəm. Bu qədər yetər. Qaranlıq işıqdan qorxan tək mərhəm məna da sözdən qorxur. Nəyisə sözlə ifadə edən kimi əsas məğz sürüşüb aradan çıxır və dilimizdə axmaq bir şeyə çevrilir. Amma bu da mənim ürəyimcədir, bununla da razıyam. Axır-əvvəl birinin dəyər verdiyi həqiqət digərinə səfeh bir şey kimi görünə bilər.
─ Niyə daşdan misal gətirdin?
─ Bunun heç bir xüsusi anlamı yoxdur. Bəlkə ona görə ki, bu daşı, çayı və ətrafımızda olan hər şeyi sevirəm və onlardan nəsə öyrənirəm. Mən eyni sevgini daşa, ağaca və ya onun qabığma göstərə bilirəm. Sözlərisə sevə bilmirəm, məhz bu səbəbdən istənilən nəzəriyyədən qaçıram. Onlar yumşaq və ya bərk deyil, rəngə, iyə, dada malik olmur, quru sözdən başqa heç nələri yoxdur. Bəlkə elə sözlərin çoxluğu sənə rahatlıq vermir. Qovinda, qurtuluş, məziyyət, sansara və nirvana yalnız sözdür. “Nirvana” əşya deyil, sadəcə sözdür.
─ Nirvana yalnız söz deyil, o, həm də fikirdir.
─ Açığı, sözlər və fikirlər arasında elə bir fərq görmürəm. Fikrin bir dəyəri olduğuna da şübhə ilə yanaşıram. Mənim üçün qat-qat dəyərlisi cisimlərdir.
─ Lakin sənin “cisim” adlandırdığın həqiqətdirmi? Bəlkə bu, sadəcə görüntüdür, yalandır? Bəlkə bu, Mayyanın məkrindən doğulan illüziyadır? Sənin daşın, ağacın, çayın həqiqət dünyasma aiddirmi?
─ Mənim bununla da işim yoxdur, əgər cismin kökündə görüntü dayanırsa, deməli, mən də görüntüyəm və biz bir-birimizin tayıyıq. Onlar məhz mənə oxşadıqlarına görə hörmətə layiqdirlər. Buna görə onları sevməyinə dəyər. Qovinda, bu da sənə ələ sala biləcəyin nəzəriyyə: Mənim üçün yer üzündə ən əsas şey sevgidir. Fikirlə dünyanı dəlib keçmək, onu izah etmək, ona nifrət etmək qoy mütəfəkkirlərin işi olsun. Mənə lazım olan yeganə şeysə dünyanı sevmək, ona, özümə və hər varlığa heyrətlə, minnətdarlıqla baxmaqdır.
─ Bunu başa düşürəm, amma müqəddəs Budda məhz onu yalan adlandırırdı. Hautama bizə mehribanlığı, acımanı, səbri nəsihət edirdi, lakin yerdəkilərə sevgiyə qadağa qoymuşdu.
─ Bilirəm, Qovinda, bunu bilirəm. Bax, biz mühakimələrin içində itib-batdıq, sözlə mübahisəyə girişdik. Sevgi haqda söylədiklərim Buddanın dediklərinin zahirən tərsi ola bilər. Məhz buna görə sözlərə etibar etmirəm, çünki bu ziddiyyətin yalan olduğunu bilirəm. Budda ilə vəhdət zəncirilə bağlı olduğumu da anlayıram. Sevginin ona yad olması qeyri-mümkündür. İnsan mövcudluğunun keçiciliyinə və heçliyinə varan və eyni zamanda həyatını onları öyrətməyə sərf edən bir müqəddəs necə sevməyə bilərdi?! Bu dahi müəllimin də sözlərinə yox, cisminə qiymət verirəm. Onun etdikləri, həyatı sözlərindən, qolunun hərəkəti yürütdüyü mühakimələrdən qat-qat əhəmiyyətlidir. Buddanın möhtəşəmliyini nitqində, fikirlərində yox, həyatında görürəm.
─ Mənimlə fıkirlərini bölüşdüyün üçün sənə minnətdaram. Fikirlərinin bəzisi mənə qəribə görünsə də, onların çoxu anlaşılmaz olsa da, sənə təşəkkür edirəm.
Eyni zamanda özlüyündə fikirləşdi: “Siddharthanm beynində qəribə fıkirlər dolaşır, onun baxışlan da qeyri-adidir. Müqəddəs Buddanın dedikləri qat-qat aydındır, onun sözlərində gülməli, qəribə, axmaq heç nə yoxdur. Amma Siddharthanın əlləri, gözləri, alnı, nəfəsi, təbəssümü, salamlaşması, yerişi fikirlərinin tam əksidir. Möhtərəm Budda əbədi nirvanaya dalandan sonra ikinci müqəddəslə rastlaşmadım. Yalnız Siddhartha bu cür insana oxşayır. Qoy dedikləri məndə təəccüb dolu gülüş doğursun, əvəzində vücudunun hər bir zərrəsindən hüzn yağan bu insan Buddadan sonra gördüyüm yeganə müqəddəsdir”.
Mənbə: “Siddhartha” Herman Hesse
Hazırladı: Şahanə Nuriyeva