Sosiallaşmaq təkcə yaxşı vaxt keçirmək üçün yox, həm də sağ qalma instinktlərimizi qidalandıraraq özümüzü təhlükəsiz və xoşbəxt hiss etmək üçün də vacibdir. Əslində, eynilə yemək və sığınacaq kimi əsas insani ehtiyaclarımızdan biridir.
“Maslow-un Ehtiyaclar Piramidası” kimi tanınan sxem 1948-ci ildə ilk dəfə hazırlananda, dünyadakı yerimizi və davranışlarımızı izah edən çox təməl bir model olaraq qəbul edildi.O vaxtdan bəri Maslow-un piramidası iqtisadiyyatdan sosiologiyaya qədər bir çox sahədə bizə yol göstərən və insanlığı anlamağa kömək edən bir model olmuşdur, lakin bu gün aparılan neyroelmi və psixoloji araşdırmalar bu piramidanın əsas ehtiyaclarımızı tam izah etmədiyini və həyati bir məqamı qaçırdığını ortaya qoyur: Sosial əlaqələr qurmaq.
Əsas insani ehtiyaclarımızı sadalayan ehtiyaclar piramidasının ən aşağısında qidalanma, sığınacaq, yuxu, cinsəllik/çoxalma və geyim kimi həyatda qalmağımızı təmin edən ehtiyaclarımız var. İkincisi təhlükəsizlik ehtiyacı, üçüncüsü aidiyyət və münasibət ehtiyacı, dördüncüsü hörmət və özünə inam kimi şəxsi və eqo ilə bağlı ehtiyaclardır. Piramidanın başında isə özünü gerçəkləşdirmə və fərdi məmnunluq ehtiyacı yer alır.
Tanımadığımız bir planetdə yeni bir həyata başlamağı xəyal etdiyimiz zaman ehtiyaclarımızın nədən ibarət ola biləcəyini nəzərə alsaq, bütün bunlar məntiqlidir. Bununla belə, bu gün sinir sistemimiz və psixologiyamız haqqında bir çox yeni araşdırmalar aparılır və belə görünür ki, Maslow ən əsas ehtiyaclarımızı sadalayarkən “sosial əlaqələr qurmaq” ehtiyacımızı nəzərdən qaçırmış ola bilər. Çünki əsas ehtiyaclarımızın heç biri sosial əlaqələr olmadan edə biləcəyimiz şeylər deyil. Sığınacaq və qidalanmadan tutmuş özünü gerçəkləşdirməyə qədər, ehtiyacın bütün səviyyələrində sosial olaraq əlaqədə olma ehtiyacı duyuruq. Ehtiyaclar piramidasının üçüncü səviyyəsi ailə və dostlarla münasibətdə olmağı ehtiva etsə də, sosial əlaqə bütün səviyyələrə təsir edən inklüziv bir anlayış kimi qəbul edilməlidir.
Dr. Pamela B. Ruthledge Psychology Today üçün yazdığı məqalədə bu məsələni belə izah edir: “İnsanların sosial heyvan olmasının yaxşı səbəbləri var. Əməkdaşlıq olmadan yaşaya bilmərik. Komanda işi olmadan nəhəng bir mamontu məğlub etmək, təhlükəsiz strukturlar inşa etmək və ya uşaq böyütmək mümkün deyildi. İndi bizim əməkdaşlığa olan ehtiyacımız mamontlarla mübarizə apardığımız vaxtdan daha çoxdur. Cəmiyyətlər daha mürəkkəb, daha çox iç-içə və daha özəldir. Sosial əlaqə bu kontekstdə fiziki və emosional sağ qalmaq üçün ilkin şərtdir”.
Yalnızlıq siqaret və şəkər xəstəliyindən daha zərərlidir
Sosial əlaqənin sağlamlığımıza təsirləri haqqında aparılan elmi bir araşdırmada, düzgün və güclü sosial aqələr qurmağın:
- daha uzun yaşamaq şansını 50% artırdığı,
- immunitet sistemini gücləndirdiyi,
- xəstəliklərin sağalma sürətini artırdığı müşahidə olunub.
Araşdırmalar müəyyən edib ki, sosial əlaqənin olmaması sağlamlığa piylənmə, siqaret, diabet və yüksək təzyiqdən daha çox zərər verə bilər. Stanford Medicine-də dərc olunan başqa bir məqalədə, başqaları ilə sağlam sosial əlaqələri olan insanların narahatlıq və depressiya yaşama riskinin azaldığı, özlərinə daha güvənən və empatik fərdlər olduqları, özlərini daha təhlükəsiz hiss etdikləri ifadə edilir.
Vaqus siniri sosiallaşmaq istəyir
Son illərdə nevrologiya sahəsində aparılan tədqiqatlar sinir sistemimiz haqqında bizə olduqca təəccüblü məlumatlar verir. Xüsusilə orqanizmin ən uzun siniri olan və demək olar ki, bütün orqanlarımızın fəaliyyətinə təsir edən vaqus siniri sosial əlaqədən birbaşa təsirlənir.
Simpatik sinir sistemi ‘savaş, qaç, don’ reaksiyaları kimi tanınan fövqəladə vəziyyət reaksiyaları verərək təhlükəsiz olmağımızı təmin edirsə, parasimpatik sinir sistemi isə istirahət halında olarkən rahatlamağımızı, orqanlarımızın effektiv işləməsini və həzz almağımızı təmin edir. Vaqus siniri düzgün vaqal tonda işləyirsə, parasimpatik sinir sistemini dəstəkləyərək güvən hissimizi qidalandırır.
Nevrologiya tədqiqatçıları düşünürlər ki, çətin vəziyyətlərin öhdəsindən gəlmək üçün sinir sisteminin verdiyi “savaş, qaç, don” reaksiyalarına artıq, yenisini də əlavə etməliyik: “Sosial əlaqələr qurun.” Çünki insanların milyonlarla ildir etdiyi kimi çətin vəziyyətlə üzləşdiyimiz zaman yanımızda birilərinin olub-olmadığını yoxlama ehtiyacı duyuruq və xüsusilə də sosial transformasiyanın, hər gün daha çox insanın tənhalıqdan əziyyət çəkməsinə səbəb olması bizi sosiallaşmanın əhəmiyyəti haqqında daha çox düşünməyə sövq edir.
Bir sözlə, sinir sistemimiz özünü təhlükəsiz hiss etmək üçün ünsiyyət qurma ehtiyacı hiss edir. Hətta kiçik bir söhbətin də sağlamlığımıza böyük təsir göstərə biləcəyini artıq bilirik. Sosial olaraq əlaqə qurmaq, həyatda qalma reaksiyalarımızdan biri olaraq prioritetimiz olmalıdır. Müsbət sosial siqnallar, yəni təbəssüm, göz qırpımı, yumşaq səs tonu vagus sinirini düzgün şəkildə stimullaşdırır və özümüzü təhlükəsiz hiss etməyimizə kömək edir. Ünsiyyətlərimizdə və hətta bütün müanasibətlərimizdə bunu bilərək hərəkət etmək, bizə ehtiyaclarımızı anlamağa və başqalarına dəstək ola bilməyə kömək edəcək.
Mənbə: hthayat.haberturk.com
Müəllif: Duygu İslamoğlu
Hazırladı: Fidan Aslanova