KORONAVİRUS QORXUSU, YAXUD KORONAFOBİYA

Xüsusi

Koronafobiya nədir?

Bu gün dünyada ən çox işlənən söz, ən çox təşviş yaradan xəstəlik “koronavirus” dur. Gün ərzində beynimiz dəfələrlə bu sözü qəbul edir, artıq bir “koronafobiya” termini də yaranıb. Türk professor dr. Nevzat Tarhan koronavirus qorxusuyla bağlı “Hal-hazırda koronavirusla bağlı yeni bir xəstəlik yaranıb desək yanılmarıq. Bu koronafobiyadır. Bunun mütləq bir psixoloji və sosial nəticələri olacaq” dedi. Virus sürətlə yayıldıqca, onunla bağlı təşviş, idarə olunmayan stress, depressiv vəziyyət, sosial təcrid halları yaranır. D.Defonun “Təhlükə qorxusu təhlükənin özündən on dəfə qorxuludur” ifadəsi indiki duruma da şamil edilə bilər.
Hər bir sağlam insan həyati təhlükələrə müəyyən reaksiya verir, yaşamını təhlükə qarşısında qoyan hər bir hadisəylə bağlı qorxu hissi yaşayır.  Hətta bugünkü şəraitdə vəziyyətə tam laqeyd yanaşan insanları anlamaq çətindir.
Bütün rəsmi orqanlar vəziyyətin ciddiliyi ilə bağlı məlumatlar verir, insanların tədbirli olmasını, gigiyenik qaydalara əməl etməsini tövsiyyə edir. Bunlara əməl etmək şəxsi sağlamlığımızı qorumaq üçün çox vacibdir.
Lakin son illərdə dünya informasiya bolluğundan “əziyyət çəkir”. Heç bir senzuradan keçməyən, sırf panika yaratmaq məqsədiylə yazılan yazılar, video, səs yazmalar insanları təşvişə salır. Xüsusilə, təşviş pozuntusu olan, panik atak, həyəcan yaşayan insanlar bu əsassız məlumatlara inanaraq ciddi problemlər yaşayırlar. Fobiya təşviş pozuntuları içərisində yer alır. Qorxu ilə fobiyanın fərqi isə, qorxunu insanın idarə edə bildiyi halda, fobiyanın insanı idarə etməyə başlamasıdır.

Bununla bağlı psixiatriyada müxtəlif nəzəriyyələr var. C.Uatson(öyrənmə nəzəriyyəsi) fobiyanın şərtləndirilmiş  refleks davranışların nəticəsi olaraq yarandığını irəli sürür. Bu nəzəriyyəyə əsasən, əvvəllər təşviş yaratmayan bir obyekt, yaxud hadisə, təşviş yaradan bir hadisəylə birləşərək, öyrənmə yolu ilə təşviş yaratmağa başlayır. Misal üçün, metrodan rahatlıqla istifadə edən biri, elektrikin kəsilməsi səbəbindən tuneldə qalan qatarda olur. Nəticədə ya qapalı yer qorxusu (klaustrofobiya) yaşayır, əsla metroya minmir, ya da metrodan istifadə etsə belə qorxu hissi yaşayır, qatarın ani dayanması təkrar təşviş hissinin yaşanmasına səbəb olur.
Bu nəzəriyyə onu deməyə əsas verir ki, beynimiz artıq koronavirus qorxusunu öyrəndi və gələcəkdə buna bənzər hallarda biz daha ciddi psixoloji travmalar yaşaya bilərik. Dünya yarandığı gündən bu günə müxtəlif xəstəliklər yaranmış, ilk yarandığı dövrlərdə çox canlar almış, lakin zamanla insan orqanizmi bu xəstəliklərə dayana bilmə gücü qazanmışdır. I dünya müharibəsi illərində (1918-1920) yaranmış və hətta müharibəni bitirməyə müvəffəq olmuş “İspan qripi” milyonlarla insanların ölümünə səbəb oldu, amma dünya yenə yaşamağa, inkişafa davam elədi. O zamanla indinin fərqi ondan ibarətdir ki, o vaxt insanlar xəstəlik onlara çatanda mübarizəyə başlayırdılar, indi isə zərərli informasiyalar bizim “psixoloji immunitetimizi” məhv edir.

Bəs özümüzü necə qoruyaq?

Vaxtımızı ancaq yenilənən statistikalara ayırmayaq, bu panika yaradır və panika virusdan daha qorxuludur. Yalnız rəsmi xəbərlərə diqqət yetirək;

Aldığımız informasiyalar mənfi təsir göstərirsə, izləməyək, dinləməyək. Hətta yaxın adamlarınızdan kimsə, daim neqativ xəbərlər verir və bu sizi panikaya salırsa, ünsiyyət qurmamağa çalışın. O insanlarla söhbət edin ki, söhbətdən sonra rahatlıq hissi duyursunuz, həyata ümidləriniz artır;

Gigiyenik qaydalara əməl edirsinizsə, rahat olun, “çox tədbirli” olmağa çalışdıqca vəziyyət kontrolunuzdan çıxacaq. Davamlı nəyisə etmədiyiniz düşüncəsinə qapılacaqsınız (obsessiya), sonra bu düşüncəni reallaşdırmağa çalışacaqsınız (kompulsiya). “deyəsən əlimi bu dəfə spirtləmədim” düşüncəsi təkrarlandıqca, siz təkrar spirtlənəcəksiniz. Zamanla vəziyyət nəzarətinizdən çıxmağa başlayacaq. Bu isə OKP( obsessiv-komppulsiv pozuntu) əlamətlərini yaradacaq;

NLP-nin prinsiplərindən  biri ” Hər problem bir fürsətdir” prinsipidir. Virus problemini çoxdandır istirahət edə bilmədiyiniz  fürsətinə çevirin. Yazın gəldiyini nəzərə alaraq, təmiz hava qəbul edin, çoxdandır vaxt tapıb oxuya bilmədiyiniz kitabları oxuyun, musiqi dinləyin, xobbilərinizlə məşğul olun və s;

Yuxu rejiminə diqqət edin. Evdə olduğunuz üçün bütün gün yataqdan çıxmamaq, sizi əzgin, həvəssiz edəcək ki, bu onsuz da bu gün üçün xarakterik ola biləcək bir vəziyyətdir. Çalışın rejimi pozmamaq üçün iş vaxtına uyğun saatlarda müəyyən məşğuliyyətləriniz olsun;

Qida rejiminə əməl edin. İmmuniteti gücləndirən qidalardan istifadə edin. Lakin xəstəliklə mübarizə üçün orqanizminizi həddən artıq yükləməyin. Həmçinin, virusla mübarizə üçün məsləhət görülən qidalar, sizin orqanizminizə mənfi təsir göstərə bilər. “Ancaq sarımsaq, soğan yeyin” məsləhətləri verilir. Mədə problemi olan insanların mütəmadi bu qidalardan istifadəsi düzgündürmü? Bununla bağlı tanış həkimlərinizdən məsləhət alın;

Dünyanın hələ ki əlində aciz qaldığı koronavirusdan qorxmanız, yaxınlarınızın həyatı üçün əndişə duymanız normaldır və başa düşüləndir. Lakin bu əndişə artıq normanı keçib və fobiya əlamətləri hiss edirsinizsə (ürəkdöyüntüsü, əl-ayaq keyiməsi, nəfəs darlığı, ağız quruma, titrəmə, tərləmə və s.), eyni zamanda yuxarıda qeyd  etdiyim OKP əlamətləri( əgər marketdən evə qayıdarkən gigiyenik qaydalara əməl edirsinizsə, bu normaldır, amma ehtiyac olmadan hər 5-10 dəqiqədən bir hər yeri dezinfeksiya etməyə çalışırsınızsa, etmədikcə narahat hiss edirsinizsə) özünü göstərirsə vəziyyəti idarə olunan hala gətirməyə çalışın.
Qeyd etdiyim stressdən uzaqlaşdıran işlərlə yanaşı, meditasiya və nəfəs çalışmasından istifadə edə bilərsiniz. Nəfəs çalışması zamanı sakit şəkildə otura və ya uzana bilərsiniz. Gözlərinizi yumun, burundan dərindən nəfəs alaraq fikrinizdə 7-yə qədər sayın, Özünüzü rahat buraxın. Sonra 10-a qədər sayaraq havanı ağzınızdan buraxın. Əgər həyəcanlısınızsa, burundan nəfəs aldıqdan sonra nəfəsi fikrən 4-ə qədər sayaraq saxlayın, daha sonra ağızdan buraxın. Nəfəs çalışması zamanı diqqətiniz alıb-verdiyiniz nəfəsinizdə olsun, heç bir şey haqqında düşünməyin.
Bu günlərdə xüsusilə uşaqların həyəcanlanmaması üçün özünüzü sakitləşdirməlisiniz. Onlar sizin daim təşviş keçirdiyinizi hiss edir və eyni hisləri yaşamağa başlayırlar. Uşaqlara daha çox vaxt ayırın, oyunlar oynayın, onlara kitablar oxuyun. Hər problemin bir fürsət olmasını uşaqlarla keçirdiyiniz vaxt ərzində daha çox anlayacaqsınız.

Müəllif:  Psixoloq R_M

 

Beyenmeler
1   6  
VN:F [1.9.16_1159]
Rating: +10 (from 10 votes)

Psixoloq

Fitret.az idarəçisi. Psixoloq.

- Sayt ünvanı

İMMUN SİSTEMİ NECƏ GÜCLƏNDİRİLƏ BİLƏR?

Xüsusi

İmmun sisteminin dəstəklənməsi və gücləndirilməsi, xəstəliklərə qarşı müqavimət qazanmaq və soyuqdəymə, qrip və xərçəngdən təsirlənmə ehtimalınİmmun sistemi necə gücləndirilə bilər?ı azaltmaq üçün ən önəmli nöqtədir. Təkrarlanan və ya xroniki infeksiyalar sadəcə immun siteminin zəiflədiyi vəziyyətlərdə ortaya çıxır. Zəif bir immun sistemi infeksiyaya yol açır, infeksiya immun siteminə zərər verir və bu da bədənin müqavimətini daha da zəiflədir.
Aşağı səviyyəli immunitet funksiyasının ən geniş yayılmış səbəbi , qidalanma əskiklikləridir.
Gündəlik qidalanmada həddindən artıq şəkərə yer verilməsi, piylənmə, alkoqol qəbulu müxtəlif səbəblərlə immun sisteminin funksiyasını azaldır. Kifayət qədər protein qəbulu ən yaxşı səviyyədə immunitet funksiyası üçün şərtdir. Lakin həddindən artığı, immun siteminə yenə də mənfi təsir edər.
Bədənimizə qəbul etdiyimiz qidalar, enerji üçün oksigenlə yandığı zaman, sərbəst radikallar, yəni oksigen yaradan son məhsullar yaranır. Sərbəst radikallar hüceyrə və toxumalarda çoxaldığı zaman, DNA quruluşuna zərər verir. Bundan başqa siqaret, hava çirkliliyi, radiasiya və s. səbəbilə də sərbəst radikallar artır. Artma vəziyyətində xərçəng, ürək-damar xəstəlikləri, artritlər və s.  sağlamlıq problemləri yaranır. Qidalarla birlikdə qəbul etdiyimiz antioksidantlar, bədəndəki səsrbəst radikallarla mübarizə aparırlar. Sərbəst radikalların yaratdığı mənfi təsirin qarşısının alınması və təsirinin ən aza endirilməsi üçün kifayət qədər antioksidant qəbul edilməlidir.

Hansı vitaminlər immun sistemini dəstəkləyir?

İmmun sisteminin dəstəklənməsində istifadə olunan ən önəmli maddələr, A, E, C, B vitaminləri, karotinler, sink, dəmir və seleniumdur.

A vitamini: Şiş əleyhinə olan fəaliyyəti,  ağ qan hüceyrələrinin gücləndirilməsi, antikor təsirinin artırılması da daxil olmaqla, bir çox immun prosesini dəstəkləyir və xəbərdar edir. Bu vitaminin əskik olduğu insanlar, virus infeksiyalarına daha asanlıqla yoluxur. Süd, balıq yağı, yumurta önəmli mənbələrdir.

C vitamini: Antivirus və antibakterial təsiri ilə yanaşı, immuniteti artırır və gücləndirir. Sitrus meyvələri, yaşıl bibər, keşniş, gilas, yemiş önəmli qaynaqlarıdır.

E vitamini: Sərbəst radikalların saxlanmasına kömək edir. Soya, küncüt, qoz, badam, fıstıq və s.  yağlı yoxumlar önəmli qaynaqlarıdır.

B 6 vitamini: Çatışmazlığı, immun sisteminin basqılanmasına səbəb olur.

Fol turşusu – B 12 vitamini: Çatışmazlığı, mübarizə aparan hüceyrə sayının və infeksiyaya səbəb olan zərərli orqanizmlərlə müabarizə apara bilmə qaabiliyyətinin azalmasına səbəb olur. Folik asit üçün xüsusilə ispanaq olmaqla, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, quru paxlakimilər önəmli qaynaqlardır. B 12 üçün qırmızı ət, balıq, yumurta, toyuq, süd və süd məshulları önəmli qaynaqlardır.

Betakarotin:  Sərbəst radikalların saxlanmasını təmin edir. Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, qırmızı, narıncı, tünd sarı rəngli tərəvəzlər önəmli qaynaqlarıdır.

Dəmir çatışmazlığı: Linfa toxumalarının quruluşunun pozulması, mübarizə aparan hüceyrələrin funksiyasının          azalması kimi immun sistemində önəmli pozulmalara səbəb olur. Xüsusilə qırmızı ət, yumurtada heyvan mənşəli dəmir; quru paxlakimilər, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlərdə bitki mənbəli dəmir olur. Heyvan mənşəli dəmirin bədəndəki istifadə olunma səviyyəsi bitki mənşəli dəmirlə müqayisədə daha yüksəkdir.

Sink: Bir çox virus cinsinin çoxalmasınının qarşısını alır. Bir çox immun sistemi reaksiyasında həyati rolu var. Yumurta, ət və südün tərkibində çoxdur. 

Selenium: İmmun sisteminin bütün hissələri üzərində təsiri var.

Həddindən artıq vitamin istehlakının zərərli təsirləri ola bilər. Yağda əriyən vitaminlər ( A, D, E, K ) bədəndə depolandığı üçün uzun müddət yüksək dozada qəbulu vəziyyətində toksik təsir görülə bilər. Aşırı C vitamini bəzi orqanlarda problemlərə, B 6 vitamini isə bərpa oluna bilməyən sinir sistemi zədələnməsinə səbəb ola bilər.

İmmun sitemini gücləndirmək üçün hansı meyvə və tərəvəzlər qəbul edilməlidir?

Ehtiva etdikləri antioksidant maddələr səbəbi ilə meyvə və tərəvəz qəbulu xərçəngə qarşı qorunmada olduqca təsirli hesab edilmişdir.
Pomidor
, tərkibindəki likopen səbəbi ilə; prostat, döş, həzm sistemi, sidik kisəsi, dəri və uşaqlıq boynu xərçəngi riskini azaldır.
Sitrus meyvələrinin, ehtiva etdiyi karotin səbəbi ilə xərçəngə mane  olmaqda önəmi böyükdür.
Brokoli, kələm və gül kələmi kimi bitki mənşəli qidaların ehtiva etdikləri qlukozinolatların xərçəng riskini azaltdığı bilinir.
Kətan toxumunun ehtiva etdiyi lignan döş və ağciyər şişinə qarşı qoruyur.
Sarımsaq və soğanda olanda allilik sulfidlər immun sistemini gücləndirir, sərbəst radikalların atılmasını artırır, şiş hüceyrələrinin çoxalmasını əngəlləyir, xolestrol səviyyəsini azaldır. Aparılan bir araşdırma, mədə xərçənginin iİmmun sistemi necə gücləndirilə bilər?nkişaf riski və soğan sarımsaq istehlakı arasında tərs bir münasibət olduğunu göstərmişdir.
Meyvə və tərəvəzlər, çay, kakao tərkibindəki flavanoidlər, xərçəngin inkişafını, ishalı, mədə xorası inkişafını əngəlləyir və infeksiyaya qarşı qoruyur.
Aparılan bir araşdırmaya əsasən alma ekstratları  şiş hüceyrələrinin çoxalmasının qarşısını alır.
Soyanın tərkibində olan fitoestrogenlər xüsusilə hormonlara bağlı olan xərçənglərin idarə altından saxlanmasında və qarşısının alınmasında rol oynayır. Bundan başqa ürək xəstəliklərinin və sümük əriməsinin qarşısının alınmasında da təsiri vardır.
Omega 3 yağ turşularının ən önəmli mənbəyi balıqdır; döş və ağciyər xərçəngini azaltdığını göstərən məlumatlar var.
Probiotiklər isə xəstəliyə səbəb olan mikroorqanizmlərinin çoxalmasının qarşısını alır, bağırsağın nizamlı işləməsinə köməkçi olur. Xərçəngə qarşı qoruyucu təsiri var. Qatıq və kefirin tərkibində çoxdur. Bu probiotik bakteriyalar qida olaraq prebiotikləri ( göy soğan, enginar, badımcan, soğan və sarımsağın tərkibində olan karbohidartları ) istifadə edir. Bu baxımdan, birlikdə yeyildikləri zaman, daha yaxşı fayda edirlər.

Zəncəfilin, infeksiya azaldıcı təsiri var, kolon xərçənginə qarşı önləyici təsiri olduğuna dair araşdırmalar var.
 Üzüm çəyirdəyi, vişnə,  xərçəngin qarşısının alınmasında rol oynayır.
Yaşıl çayda, qara çaya nisbətən 3-5 qat daha qüvvətli antioksidant təsiri var. Müxtəlif tipli xərçənglərin inkişafını əngəllədiyinə dair araşdırmalar var.
Narın, xərçəng üzərində təsirli ola biləcəyi irəli sürülən hissəsi, çəyirdəyidir. Buna görə də narı çəyirdəyi ilə çiynəyərək yemək daha təsir ola bilər.
Quşburnu, antioksidant və antienflamatuar xüsusiyyətlidir. Osteoartrit, soyuqdəymə müalicəsində, effekti araşdırmalarda sübut edilmişdir.
Cökə, soyuqdəymə şikayətlərini yüngülləşdirici və ağrı keçiricidir.
Bitkilərdəki bütün antioksidant birləşmələrinin sərbəst radikalar üzərində təsirləri eyni deyil.  Bu baxımdan antikoksidant istifadəsində müxtəliflik önəmlidir. Mümkün olduğu qədər fərqli mənbələrdən bu tip birləşmələri qəbul etmək gərəkdir.

Meyvə və tərəvəzlərdə vitamin itkisinin qarşısını almaq üçün nə etmək lazımdır?

-Yeyilə bilən qabıqların soyulmamağı; soyulmalıdırsa, incə soyulmağı tövsiyyə olunur. Bir çox vitamin və mineral, meyvə və tərəvəzlərin xarici hissələrində olur. İç hissələrə doğru getdikcə vitamin və mineral intensivliyi azalır.
– Meyvə və tərəvəzlərin az suda bişirilməsi, yuyarkən suda gözlədilməməyi tövsiyyə olunur.
– Tərəvəzləri bişirməmişdən dərhal əvvəl və böyük parçalar halında kəsmək tövsiyyə olunur.
– Bişirirlərkən qazanın qapağı qapalı saxlanmalıdır. Əgər çiy halda yeyilə bilərsə, bişirmədən yeyilməsi tövsiyyə olunur.
-Tərəvəzlərin bişdiyi suyun şorbalara və yeməklərə əlavə edilməsi tövsiyyə olunur.
Bundan başqa meyvə və tərəvəzlərin mövsümündə yeyilməsi sağlamlıq baxımından çox önəmlidir.

Güclü bir immun sistemi üçün digər tövsiyyələr:

Müxtəlif meyvə və tərəvəzlərdən gündə ən az 5 porsiya yeyilməlidir.
–  Pomidor, yay aylarında hər gün mütləq yeyilməlidir. Hətta yay pomidorları konservləşdirilərək qış aylarında da istifadə oluna bilər.İmmun sistemi necə gücləndirilə bilər?
– Brokoli, gül kələmi və başqa tərəvəzlər yemək olaraq yeyilə bildiyi kimi ət yeməklərinin yanına da qarnir olaraq istifadə olunsa, istehlakı artırılmış olar. Hətta sarımsaqla birlikdə yeyərək, iki tərəvəzin antioksidant təsirindən də faydalanmaq olar.
– Nar istehlakı salatlar və südlü şirniyyatlaırın üzərində istifadə olunarsa, istehlakı artırıla bilər.
– Sitrus meyvələrinin suyundan çox özünün yeyilməsi artırımalıdır.
– Qış aylarında müxtəlif antioksidantların bir yerdə qəbul olunması üçün meyvə salatları yeyilə bilər.
– Yağlı toxumlar ( qoz, fındıq, badam və s. ) E vitamini qəbulu baxımından gündə 1-2 porsiya yeyilməlidir.
-Paxlakimilər ( lobya, noxud, mərci ) həftədə 2-3 dəfə yeyilməlidir.
Xüsusilə qış aylarında şorba olaraq yeyilə bilər. Salatlarda istifadə etməklə  fərqli dadlar əldə edə və beləcə, istehlakını artıra biləsiniz.
– Gündəlik və ya uzunömürlü südlərin probiotikli qatıqlarla mayalanması ilə ev şəraitində sağlam qatıqlar əldə edilə bilər. Hər gün bir stəkan kefir yeyilməlidir.
– Həftədə 2 dəfə balıq yeyilməlidir.
– Gündə ən az 5-6 porsiya tam ( üzərində işlənməmiş ) dənəli taxıllar ( tam buğda, tünd düyü və s. ) yeylməlidir. Buna görə də ağ çörəkdən çox tam taxıllı çörək yeyilməlidir.
– Bədəndə gedən bir çox reaksiya üçün su lazımdır. Buna görə də gündəlik 2-2,5 litr su içilməlidir.
-Ekinezya, zəncəfil, cökə, quşburnu, sarıkök çayları çox bir-birilə qarışdırılmadan gündəlik olaraq içilə bilər.

Mənbə: www.haberturk.com
Hazırladı: Fidan Aslanova 

Beyenmeler
2   12  
VN:F [1.9.16_1159]
Rating: +3 (from 3 votes)

Fidan Aslanova

Fitret.az idarəçisi

 
Facebook